Opodatkowanie dotyczy czynności cywilnoprawnych w kilku sytuacjach. Przede wszystkim opodatkowaniu polegają czynności cywilnoprawne, których przedmiotem są rzeczy i prawa majątkowe, które znajdują się na terytorium kraju. Opodatkowane będą jednak również te czynności cywilnoprawne, których przedmiotem są rzeczy i prawa majątkowe znajdujące się poza granicami kraju, ale nabywca posiada miejsce zamieszkania albo swoją siedzibę na terenie naszego kraju i to tutaj dokonywane są czynności cywilnoprawne.

Jak się to ma do hipoteki, która zabezpiecza wierzytelność? Hipoteka musi zostać ustanowiona na określoną rzecz – nieruchomość. Inną możliwością jest ustanowienie hipoteki na wierzytelności, która zabezpieczona jest ustanowioną już hipoteką.  Aby jednak hipoteka została ustanowiona, strony (wierzyciel oraz dłużnik) muszą podpisać umowę. Konieczne jest również dokonanie wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości, która będzie stanowiła przedmiot zabezpieczenia. W momencie kiedy hipoteka zostanie ustanowiona, powstaje obowiązek podatkowy.

Kiedy hipoteka zostanie ustanowiona, wspomniany wcześniej obowiązek podatkowy ciąży jedynie na jednej ze stron – osobie, która składa oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki.

Co w takim razie stanowi podstawę opodatkowania od czynności cywilnoprawnych w sytuacji, kiedy hipoteka zostanie już ustanowiona? Za podstawę opodatkowania uważa się kwotę wierzytelności, która jest zabezpieczona przez hipotekę. Istnieje jednak możliwość ustanowienia tak zwanej hipoteki kaucyjnej, która zabezpiecza wierzytelność. Od zwykłej hipoteki odróżnia ją to, że nie posiada ona jeszcze ustalonej wysokości kwoty. Wracając jednak do pierwszego przypadku, a więc sytuacji, kiedy kwota wierzytelności jest już określona, wysokość podatku ustalana jest na podstawie stawki procentowej. Stawka ta wynosi 0,1 procenta podstawy opodatkowania, czyli kwoty, która zabezpiecza wierzytelność. W przypadku drugiej sytuacji, a więc hipoteki kaucyjnej, sprawa jest znacznie mniej skomplikowana. Jeśli bowiem hipoteka została ustanowiona jako zabezpieczenie wierzytelności, której wysokość nie jest ustalona, to kwota podatku wynosi 19 złotych. W przypadku hipoteki kaucyjnej kwota podatku jest bowiem ustanawiana kwotowo, a nie procentowo.

Istnieje oczywiście możliwość ominięcia opłat poprzez zwolnienia z podatku. Jeśli chodzi o hipoteki, to istnieje wiele powodów gwarantujących zwolnienie z zapłaty podatku. Hipoteki, które są ustanowione na przykład na zabezpieczenie dotacji albo innych metod pomocy finansowej, które udzielane są organizacjom społecznym prowadzącym działalność w zakresie turystyki oraz sportu, są zwolnione z obowiązku zapłaty podatku. Kolejnym wyjątkiem, który umożliwia uniknięcie zapłaty podatku jest ustanowienie hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności banków z tytułu kredytów, które zostaną udzielone rolnikom na cel budowy inwentarskiej albo składowej. Podatkowi nie podlegają także hipoteki ustanowione na zabezpieczenie kredytów, które udzielane są z funduszy celowych, które zostały utworzone w drodze ustawy.

Na zakończenie – ile czasu ma podatnik na złożenie deklaracji podatkowej od ustanowienia hipoteki? Ma on obowiązek obliczyć wysokość podatku i złożyć deklarację w jego sprawie od czynności cywilnoprawnych w ciągu 14 dni od momentu powstania obowiązku podatkowego. W terminie tym podatnik jest również zobowiązany zapłacić wyliczony podatek. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy podatek pobierany jest przez płatnika.

Magdalena Paluch
Dział Analiz WGN