Założeniem konstrukcji podatku jest dwustopniowe obliczanie stawek. Zgodnie z ustawą pojawiają się stawki maksymalne, natomiast na terenie każdej gminy obowiązują stawki, które przyjmuje dana gmina. Stawki rosną systematycznie w zależności od poziomu inflacji. Za 1 metr kwadratowymieszkania w 2014 roku maksymalna stawka wyniesie 0,74 zł. Rozliczenia stawek zależą od statusu podatkowego.
W odróżnieniu od podatku dochodowego czy VAT, które odprowadzane są do urzędu skarbowego ten podatek płacony jest do samorządu lokalnego
Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych zawiera dużo zwolnień z tego podatku, choć dotyczą one niewielkiej grupywłaścicieli i dzierżawców. Ponadto każda gmina może decydować samodzielnie, jaki będzie ich zakres zwolnień z tego podatku