W czasach kiedy wpływy do budżetów gmin w ostatnich lata znacznie się zmniejszyły, zaczęły one rozglądać się za nowymi metodami pozyskiwania środków finansowych. Stąd coraz więcej gmin podejmuje uchwały w sprawie opłat za wodę deszczową.
 
Opłaty od ścieków opadowych i wód roztopowych (opłaty deszczowe) w Polsce pojawiły się już kilka lat temu, m.in. w Poznaniu i Koszalinie. W ostatnim czasie do tego grona dołączyły Bielsko-Biała, Głogów czy Bytom. Do wprowadzenia takiej opłaty przygotowują się również urzędnicy w Warszawie, Krakowie i Toruniu. We Wrocławiu opłata deszczowa miała zacząć obowiązywać od marca tego roku, jednak wykonanie uchwały Rady Miejskiej Wrocławia rozstrzygnięciem nadzorczym wstrzymał Wojewoda Dolnośląski.
 
Podstawą wprowadzania opłaty deszczowej jest ustawa z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) określająca procedurę wprowadzania taryf oraz zasady rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, które jest zadaniem własnym gmin. Ustawa ta, jako ścieki wprowadzane do wód albo ziemi, traktuje także wody opadowe lub roztopowe ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów. Definicja ścieku z wód opadowych i roztopowych została rozszerzona w ustawie od dnia 30 lipca 2005r., bowiem wcześniej taki charakter nosiły jedynie wody opadowe lub roztopowe pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni. 
 
Na wstępie warto zaznaczyć, że opłata deszczowa nie ma charakteru przymusowego, obowiązuje ona jedynie wówczas, kiedy umowa pomiędzy dostawcą usługi, czyli przedsiębiorstwem wodno-kanalizacyjnym, a odbiorcą usługi tak stanowi, przy czym przedsiębiorca jest obowiązany do zawarcia takiej umowy z osobą, której nieruchomość została przyłączona do sieci i która wystąpiła z pisemnym wnioskiem o zawarcie umowy. Ilość odprowadzanych ścieków ustala się na podstawi wskazań urządzeń pomiarowych. W razie braku urządzeń pomiarowych ilość odprowadzanych ścieków ustala się na podstawie umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą wodno-kanalizacyjnym a odbiorcą usług, jako równa ilość wody pobranej lub określonej w umowie. Przedsiębiorstwem wodno-kanalizacyjnym w rozumieniu ustawy jest przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a prowadzące działalność z zakresu zbiorowego zaopatrywania w wodę oraz odprowadzania ścieków.
 
Jeżeli umowa o odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy kanalizacyjnych. W rozumieniu ustawy przyłączem kanalizacyjnym jest odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku do granicy nieruchomości gruntowej.
 
Przedsiębiorca wodno-kanalizacyjny może zamknąć przyłącze kanalizacyjne jeżeli: przyłącze kanalizacyjne wykonano niezgodnie z prawem; odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe, następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległej opłaty; jakość wprowadzanych ścieków nie spełnia wymogów określonych prawem oraz w przypadku, gdy zostało stwierdzone nielegalne odprowadzanie ścieków.
 
Ceny i stawki opłat określane są w sporządzonej przez przedsiębiorstwo taryfie rocznej. Swoboda przedsiębiorstwa w zakresie ustalania taryf została ograniczona, bowiem zgodnie z art. 24 ustawy obowiązane ono jest do przedstawienia radzie gminy – do zatwierdzenia – taryf celem sprawdzenia, czy zostały opracowane zgodnie z przepisami ustawy, i zweryfikowania kosztów pod względem celowości ich ponoszenia. Na tej podstawie rady gmin mogą zatwierdzić proponowane przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne taryfy opłat określanych za odprowadzanie ścieków w postaci wód opadowych i roztopowych pochodzące z trwałych nawierzchni.
 
Istotną sprawą jest określenie co należy rozumieć przez pojęcie trwała nawierzchnia, użyte w art. 2 ust. 8 lit. c ustawy – czyli od jakich powierzchni powinny być obliczane opłaty deszczowe. Katalog ten jest otwarty, bowiem ustawodawca wskazując trwałą powierzchnię zaznaczył, że w szczególności chodzi tu o trwałą powierzchnię z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów.
 
Pomocnym przy ustaleniu znaczenia tego pojęcia może być rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 2008r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 196, poz. 1217 z późn. zm.). W § 5 tego rozporządzenia została ustalona jednostkowa stawka opłaty za powierzchnie zanieczyszczone o trwałej nawierzchni, z których są wprowadzane do wód lub do ziemi wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne. Stawki te zostały określone dla terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, portów, powierzchni dróg i parkingów o nawierzchni szczelnej, powierzchni parkingów o nawierzchni nieszczelnej, o liczbie miejsc parkingowej powyżej 500 samochodów i dla powierzchni dróg i parkingów o nawierzchni szczelnej położonych w miastach o gęstości zaludnienia przekraczającej 1300 osób/km2. Powierzchnie o których tu mowa ustala się na podstawie ewidencji gruntów i budynków oraz danych wchodzących w skład państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.
 
Sprawą dyskusyjną okazało się zaliczenie do katalogu nawierzchni powierzchni utwardzonej dachów budynków. Kwestię tą podjął Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z dnia 24 maja 2007 r. sygn. sprawy II OSK 255/2007 publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, stwierdził on, że naliczenie opłat za odprowadzanie ścieków w postaci wód opadowych i roztopowych, przy zastosowaniu jako przelicznika 1m2 powierzchni dachów, nie ma oparcia w przepisach prawa. NSA wskazał, że zarówno w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, jak i w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2002r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, nie wynika obowiązek płacenia za wody opadowe przy zastosowaniu jako przelicznika 1m2 powierzchni dachów. Podkreślił jednocześnie, że obowiązek płacenia tego rodzaju opłat powinien wyraźnie wynikać z przepisów ustawy. Przykładowe wymienienie przez ustawodawcę terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, dróg i parkingów o trwałej nawierzchni wskazuje na to, że chodzi o tereny, czyli powierzchnię ziemi, w tym również zabudowanej.     
 
To że podstawą obliczenia opłaty za wody opadowe nie może być przyjęty przelicznik 1m2 powierzchni dachów nie oznacza, że rady gmin nie mogą objąć taką opłatą budynków i budowli, z których woda opadowa wpływa do studzienek kanalizacyjnych przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego. W ten sposób postąpiło miasto Wrocław, gdzie Rada Gminy podjęła uchwałę w dniu 29 grudnia 2011r. w sprawie wprowadzenia opłat za zbiorowe odprowadzanie ścieków w postaci wód opadowych i roztopowych z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni do urządzeń kanalizacyjnych. Dla ścieków opadowych i roztopowych odprowadzanych z trwałej, szczelnej powierzchni nieprzepuszczalnej, w tym także z terenu zabudowanego, określono stawkę opłaty w wysokości 1,32 zł netto za każdy m3 wody opadowej. W przypadku budynków i budowli, z których wody opadowe i roztopowe odprowadzane są do urządzeń kanalizacyjnych, wielkość powierzchni odwodnionej ustala się, jako równą powierzchni zabudowy.
 
Na potrzeby określenia opłaty opadowej we Wrocławiu podstawą do określenia powierzchni stanowić mają oświadczenia osób fizycznych, prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, a także posiadaczy samoistnych nieruchomości lub obiektów budowlanych, użytkowników wieczystych gruntów, posiadaczy nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (także jeżeli posiadanie jest bez tytułu prawnego). Wysokość opłaty miesięcznej stanowi iloczyn stawki opłat za 1m2 odprowadzanych ścieków i ilość ścieków podzielony przez 12 miesięcy. Z kolei ilość ścieków określa się poprzez iloczyn powierzchni o trwałej nawierzchni i ilość opadów atmosferycznych za okres obliczeniowy, tj. średnia ilość opadów z ostatnich trzech lat przed wprowadzeniem opłat, podawana przez Prezesa GUS dla Miasta Wrocławia, która aktualnie wynosi 0,63 (m3/m2). Wrocław obok Katowic, Krakowa i Białegostoku należy do miast o największej sumie opadów atmosferycznych w Polsce (dane GUS za 2009r. Mały rocznik statystyczny Polski 2010r.).
 
Nowe opłaty za zbiorowe odprowadzanie ścieków w postaci wód opadowych i roztopowych miały zacząć obowiązywać we Wrocławiu od dnia 1 marca 2012r., jednak uchwała Rady Miejskiej Wrocławia wprowadzająca opłatę deszczową została uchylona rozstrzygnięciem nadzorczym przez Wojewodę Dolnośląskiego. Uznał on bowiem, że uchwała jest niezgodna z prawem, gdyż opłata deszczowa powinna znaleźć się w jednym dokumencie wraz z podwyżką opłat za wodę oraz ścieki. Sprawa jest jednak w toku, gdyż Rada Miejska Wrocławia w dniu 16 lutego 2012r. podjęła uchwałę w sprawie wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu.
 
W Poznaniu taryfa dla zbiorowego odprowadzania ścieków opadowych i roztopowych na okres od 1 stycznia 2012r. do 31 grudnia 2012r. została określona uchwałą Rady Miasta Poznania z dnia 8 listopada 2011r. Dla potrzeb właściwego naliczenia opłat wyróżniono dwie grupy odbiorców. Pierwsza grupa dotyczy odbiorców usług odprowadzających ścieki opadowe i roztopowe z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni w obrębie portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów z wyłączeniem powierzchni dachów oraz powierzchni określonych w Grupie II, do której należą odbiorcy usług odprowadzający ścieki opadowe i roztopowe z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni będących drogami, podjazdami i parkingami w obrębie osiedli mieszkaniowych lub w obrębie nieruchomości z zabudową mieszkalną lub sakralną. W Poznaniu ilości odprowadzanych ścieków określone są w oparciu o sumę iloczynów: powierzchni spływu w m2 razy zmierzoną wysokość opadów atmosferycznych dla miasta Poznania w danym okresie obrachunkowym.
 
Warto raz jeszcze zaznaczyć, że opłata za odprowadzanie wody deszczowej nie ma charakteru przymusowego. Określa ją umowa zawarta pomiędzy przedsiębiorcą wodno-kanalizacyjnym a odbiorcą usług na podstawie wskazań urządzeń pomiarowych, a w razie ich braku ilość odprowadzanych ścieków ustala się na podstawie umowy, jako równa ilość wody pobranej lub określonej w umowie.
 
Jednak w przypadku odprowadzania takiej wody deszczowej do urządzeń kanalizacyjnych należy podpisać taką umowę, gdyż zaniechanie tego może skutkować nałożeniem na taki podmiot kary ograniczenia wolności lub kary grzywny w wysokości do 10 000 zł. Ponadto w razie skazania za takie przestępstwo, sąd może orzec nawiązkę na rzecz przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego, w wysokości 1000 zł za każdy miesiąc, w którym nastąpiło bezumowne wprowadzanie ścieków do urządzeń kanalizacyjnych tego przedsiębiorstwa, co nie wyklucza wystąpienia przez przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne z powództwem o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z urządzeń kanalizacyjnych. 
 
Robert Naborczyk
Property Journal 4-5/2012